-
اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)
اختلال دوقطبی یکی از اختلالات خلقی عمده است که با نوسانات شدید در وضعیت هیجانی، انرژی، رفتار و کارکرد روزانه همراه است. این نوسانات، که به‌صورت دوره‌های افسردگی و شیدایی یا هیپومانیا بروز می‌یابند، می‌توانند عملکرد فرد را در زمینه‌های شغلی، اجتماعی و شخصی به‌شدت مختل کنند.
🧩 زیرگروه‌های بالینی بر اساس DSM-5:
اختلال دوقطبی نوع I: حداقل یک دوره شیدایی کامل (با یا بدون افسردگی).
اختلال دوقطبی نوع II: حداقل یک دوره افسردگی اساسی + یک دوره هیپومانیا.
اختلال سیکلوتایمیک: نوسانات مزمن اما خفیف‌تر خلق، بدون رسیدن به معیارهای کامل شیدایی یا افسردگی.
🧠 دیدگاه نوروبیولوژیکی: مغز در تعادل ناپایدار
مطالعات تصویربرداری و ژنتیک نشان می‌دهند که این اختلال با عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مثل دوپامین، نوراپی‌نفرین، سروتونین و گلوتامات همراه است (Phillips & Swartz, 2014). اختلال در عملکرد بخش‌هایی از مغز مانند آمیگدال، لوب پیش‌پیشانی و گانگلیون‌های قاعده‌ای نیز در بیماران مشاهده می‌شود (Strakowski et al., 2005). همچنین، اختلال در ریتم شبانه‌روزی و عملکرد محور HPA (هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال) نقش کلیدی در بروز نوسانات خلقی دارد.
🌪️ تجربه فردی: از شیدایی تا افسردگی
فاز شیدایی: افزایش انرژی، کاهش نیاز به خواب، اعتمادبه‌نفس بالا، افکار سریع، رفتارهای پرریسک، و گاه روان‌پریشی. فاز افسردگی: خستگی، احساس بی‌ارزشی، کندی ذهنی، افکار خودکشی، و افت عملکرد. برخی بیماران در بین این دوره‌ها بهبود نسبی دارند و برخی دیگر دچار نوسانات مداوم یا ترکیبی می‌شوند.
❗ چرا تشخیص و درمان صحیح حیاتی است؟
تشخیص دقیق این اختلال، خصوصاً افتراق آن از افسردگی یک‌قطبی، اهمیت بالایی دارد. استفاده نابجای از ضدافسردگی‌ها بدون داروهای تثبیت‌کننده خلق می‌تواند منجر به تحریک شیدایی شود.
🛠️ درمان: تثبیت تعادل، پیشگیری از نوسان
دارودرمانی: لیتیوم، والپروات سدیم، کاربامازپین و داروهای ضدروان‌پریشی نسل دوم. لیتیوم همچنان مؤثرترین دارو در پیشگیری از عود و کاهش خودکشی است (Geddes et al., 2004).
روان‌درمانی: CBT، روان‌درمانی بین‌فردی و ریتمیک (IPSRT)، آموزش بیمار و خانواده.
سبک زندگی: خواب منظم ، پرهیز از مواد ، مدیریت استرس ، برنامه‌ریزی پایدار روزانه .
✅ نتیجه‌گیری
زندگی با اختلال دوقطبی؛ نه پایان راه، بلکه آغاز مراقبت آگاهانه
گرچه اختلال دوقطبی مزمن است، اما با درمان مؤثر، حمایت خانواده و تیم درمان، بسیاری از افراد می‌توانند زندگی‌ای پایدار، معنادار و رضایت‌بخش داشته باشند .
منابع علمی:
Phillips ML, Swartz HA. (2014). Am J Psychiatry, 171(8), 829–843.
Strakowski SM, et al. (2005). Bipolar Disord, 7(2), 105–118.
Geddes JR, et al. (2004). Am J Psychiatry, 161(2), 217–222.
