-
اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)
اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-تحولی است که اغلب در کودکی شروع می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال با الگوهای پایدار بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری شناخته می‌شود و بر عملکرد تحصیلی، شغلی، اجتماعی و هیجانی فرد تأثیر قابل‌توجهی می‌گذارد.
📘 انواع ADHD بر اساس DSM-5
بر اساس راهنمای تشخیصی DSM-5، ADHD در سه نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شود:
نوع غالباً بی‌توجه (Inattentive Type): دشواری در تمرکز، بی‌نظمی، فراموشکاری، حواس‌پرتی و عدم پیگیری فعالیت‌ها
نوع غالباً بیش‌فعال-تکانشگر (Hyperactive-Impulsive Type): پرتحرکی، صحبت زیاد، قطع صحبت دیگران، بی‌تابی و تصمیم‌گیری‌های عجولانه
نوع ترکیبی (Combined Type): ترکیبی از علائم هر دو نوع بالا
این الگوها باید دست‌کم شش ماه ادامه داشته باشند، پیش از ۱۲ سالگی آغاز شده باشند، و در بیش از یک محیط (خانه، مدرسه، محل کار) دیده شوند.
🔬 علت‌شناسی: کارکرد متفاوت مغز، نه نقص شخصیتی
مطالعات تصویربرداری مغزی و ژنتیکی نشان داده‌اند که در افراد مبتلا به ADHD، نواحی خاصی از مغز مانند قشر پیش‌پیشانی، عقده‌های قاعده‌ای و سیستم پاداش به‌خوبی تنظیم نمی‌شوند. عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و نوراپی‌نفرین باعث اختلال در تنظیم توجه، مهار رفتاری و کنترل تکانه می‌شود (Faraone et al., 2015). ADHD پایه‌ی زیستی و ژنتیکی دارد و برخلاف باورهای رایج، ناشی از “تنبلی”، “نظم نداشتن” یا “تربیت نادرست” نیست.
🧩 ADHD در زندگی روزمره چگونه ظاهر می‌شود؟
در کودکان: ناتوانی در نشستن آرام سر کلاس، فراموشی تکالیف، مشکل در شروع و پایان کارها، یا درگیری‌های اجتماعی در بزرگسالان: بی‌نظمی، عدم تمرکز در محل کار، مشکل در مدیریت زمان، فراموشی مکرر و تغییرات خلقی
🛠️ درمان: مسیر ساختن تمرکز و آرامش درونی
ترکیبی از درمان دارویی، روان‌درمانی و آموزش مهارت‌های شناختی-رفتاری می‌تواند اثربخش باشد:
دارودرمانی: داروهای محرک مانند متیل‌فنیدیت (ریتالین، کنسرتا) و آمفتامین‌ها (Adderall)، با تنظیم دوپامین و نوراپی‌نفرین تمرکز و مهار رفتاری را بهبود می‌بخشند. در موارد خاص، داروهای غیرمحرک نیز تجویز می‌شوند.
روان‌درمانی و آموزش: درمان شناختی-رفتاری (CBT)، آموزش والدین و مهارت‌های اجرایی مثل مدیریت زمان
پشتیبانی مدرسه/محل کار: برنامه‌ریزی محیط، یادآورها، تفکیک وظایف و بازخورد ساختارمند
✅ نتیجه‌گیری
آیا ADHD قابل کنترل است؟
بله. با تشخیص صحیح، آموزش، و درمان مناسب، بسیاری از افراد مبتلا به ADHD می‌توانند تحصیلات عالی، شغل پایدار و روابط اجتماعی سالم داشته باشند. ADHD مانعی برای رشد نیست؛ بلکه چالشی برای شناخت و تنظیم کارکرد مغز است.
منابع علمی:
Faraone SV, Biederman J, Spencer TJ. (2015). Attention-deficit/hyperactivity disorder in adults: a survey of current practice in psychiatry. Am J Psychiatry, 172(7), 606–615.
Cortese S. (2020). Pharmacologic Treatment of Attention Deficit–Hyperactivity Disorder. New England Journal of Medicine, 383(11), 1050–1056.
